Nhân loại chuẩn bị bước sang thập kỷ thứ ba của thế kỷ 21, giáo dục và trường học vẫn là một chủ đề ‘nóng’ từ trên truyền thông đến từng bữa ăn của mỗi gia đình. Các quốc gia phát triển như Mĩ hay đang phát triển như Việt Nam đều không ngừng tìm kiếm những giải pháp để cải thiện chất lượng giáo dục, đáp ứng kỳ vọng ngày càng cao của phụ huynh cũng như yêu cầu khách quan của xã hội. Năm 2020 là một cột mốc lịch sử của thế giới. Hầu hết các quốc gia bị đặt trong tình thế bị động khi đại dịch COVID-19 xuất hiện. Cho đến giờ phút này, chúng ta vẫn loay hoay để vừa chống dịch, vừa duy trì xã hội ở trạng thái ổn định nhất. Giáo dục các nước vốn dựa trên nền tảng tương tác trực tiếp giữa thầy và trò, trong một thời gian vô cùng ngắn, bị buộc phải chuyển sang một dạng thức khác, đó là tương tác gián tiếp thông qua sự hỗ trợ của công nghệ. Đại dịch cho tất cả chúng ta một trải nghiệm đầy thấm thía về tương lai bất định và đặt ra một thách thức cho giáo dục: Làm thế nào để đào tạo thế hệ trẻ có đủ năng lực thích ứng với thế giới không thể đoán trước trong tương lai? Thách thức này đòi hỏi các trường học quay trở lại chức năng trọng yếu của nó: không phải chuẩn bị cho trẻ bước vào các kì thi mà chuẩn bị cho trẻ bước vào cuộc đời. Ý nghĩa hay giá trị thực sự của trường học chính là tạo ra những con người có khả năng đạt được thành công và hạnh phúc trong cuộc sống thực, không phải là điểm số hay thứ hạng cao trong các kì thi. Và thông điệp này được gửi gắm xuyên suốt trong cuốn sách Cải cách nhà trường: Bài học từ nước Mĩ của Tony Wagner.
- Học phí năm học 2024-2025 loạt trường tư "hot" ở Hà Nội: Có nơi chưa tới 3 triệu/tháng nhưng nhiều khoản phí đính kèm
- Đối tượng ưu tiên trong tuyển sinh là gì
- Chi tiết về Quan Hành Khiển, Hành Binh, Phán Quan năm Quý Mão 2023
- Lịch thi đánh giá năng lực năm 2023 của ĐHQG Hà Nội
- Albert Einstein, thiên tài tuổi Mão và phát minh vĩ đại làm thay đổi Thế giới
Tony Wagner là một nhà nghiên cứu nhưng đồng thời là một nhà thực hành trong trường học, vì vậy những trang viết của ông vừa gắn bó chặt chẽ với khoa học giáo dục nhưng cũng đầy ắp những kinh nghiệm từ thực tiễn đa dạng. Điều này có sức thuyết phục lớn với cộng đồng nghiên cứu lẫn thực hành giáo dục. Tôi cũng xuất thân từ trường đại học, là giảng viên sự phạm, nghiên cứu lý thuyết giáo dục, sư phạm nhiều năm trước khi trở thành nhà quản lý ở trường học và thỉnh thoảng, đóng vai là giáo viên đứng lớp. Với nền tảng như vậy, khi đọc quyển sách của Tony Wagner, tôi soi chiếu dưới cả hai góc nhìn: Nhà nghiên cứu giáo dục và người thực hành giáo dục ở trường học. Tất cả hành trình làm việc tạo nên niềm tin và quan điểm giáo dục phức hợp trong tôi nên những cảm nhận sắp trình bày dưới đây của tôi về cuốn Cải cách nhà trường: Bài học từ nước Mỹ đôi khi khó phân định rạch ròi là dưới vai trò nào.
Bạn đang xem: Đi tìm ý nghĩa thực sự của trường học
Tony Wagner mở đầu những trang viết chính bằng mệnh đề “Trường học đang thất bại”. Đây có thể là một tuyên bố gây khó chịu với nhiều nhà quản lý cấp cao, các chính trị gia của nước Mĩ. Mặc dù có rất nhiều điều đáng tự hào: điểm các bài thi chuẩn hoá như SAT, NAEF đang tăng dần lên, tỷ lệ học sinh vào đại học cũng tăng, nói khác đi, trường học có vẻ đã tốt hơn rất nhiều so với 50 năm trước. Vậy thì, tại sao trường học vẫn đang “thất bại”, mà chính xác thì “thất bại” hay “lạc hậu”? Tony chỉ ra hàng loạt vấn đề đáng lo ngại của trường học Mĩ cho tới năm 2012. Cuộc chạy đua và phổ biến các bài thi chuẩn hoá, dùng kết quả các bài thi để xét tuyển đại học, quyết định lưu ban học sinh không làm cho chất lượng giảng dạy nâng lên. Nhiều học sinh vẫn không tìm thấy ý nghĩa của việc học lên cao hơn; giáo viên bị áp lực và tổn thương vì các chỉ trích của phụ huynh, cộng đồng, giáo viên đổ lỗi lẫn nhau; sự chênh lệch về khả năng học tập, cơ hội vào các trường đại học của học sinh có sắc tộc khác nhau cũng chênh lệch đáng kể. Trong phần sau của cuốn sách, Tony Wagner không ngần ngại vạch ra mảng màu xám trong bức tranh giáo dục Mĩ: Hành xử kém văn minh của giáo viên, sự thờ ơ tham gia giáo dục con cái của một bộ phận không nhỏ phụ huynh, sự thiếu tôn trọng tiếng nói của học sinh để rồi dẫn đến hậu quả học sinh hành xử tệ và chiếm quyền kiểm soát trường học, môi trường kém tinh thần giáo dục ở những trường học được xem là phục vụ tầng lớp “tinh hoa”… Cuộc “khủng hoảng” này có vẻ khá giống với Việt Nam hiện tại. Những điều Tony chia sẻ khiến cho những ai chưa thể trình bày tường minh các vấn đề đang phải đối mặt của giáo dục Việt Nam có thể nhìn thấy rõ ràng hơn.
Giáo dục Mĩ hay Việt Nam đều không ngừng cải thiện, đổi mới qua từng năm nhưng vẫn bị chỉ trích là “ngày càng kém”. Chỉ trích đó dường như không công bằng đối với các nhà quản lý giáo dục và giáo viên. Vấn đề mấu chốt là thế giới biến đổi quá nhanh mà trường học thì tiến chậm hơn. Bởi vậy, Tony đã đặt ra một câu hỏi rất đáng suy ngẫm: “Thất bại hay lạc hậu?”. Thực chất, lạc hậu trong giáo dục cũng đồng nghĩa với thất bại.
“Thủ phạm” đầu tiên mà Tony gọi tên cho các “thất bại” của trường học Mĩ cũng là “đặc sản” của giáo dục Mĩ: các bài thi/kỳ thi chuẩn hoá. Chúng được tổ chức rất chặt chẽ và có khả năng đánh giá kiến thức, kỹ năng của học sinh trên máy, trên giấy. Tuy nhiên, những bài thi này không đánh giá được năng lực vận dụng và thực hành trong thực tiễn. Trường học và giáo viên tốn quá nhiều thời gian để chuẩn bị cho các bài thi, kì thi. “Có thi là có luyện”, nên thay vì dành thời gian phát triển năng lực đa dạng ở các lĩnh vực, giáo viên sẽ dành thời gian đáng kể để phát triển năng lực làm bài thi của học sinh. Năng lực này cần thiết, nhưng không phải là trọng yếu trong giáo dục. Kết quả các bài thi này không làm gia tăng động lực học tập của học sinh, không cung cấp nhiều thông tin hữu ích hay có ý nghĩa để giáo viên cải thiện việc dạy, học sinh cải thiện việc học, đúng theo tinh thần của đánh giá giáo dục hiện đại. Tôi hy vọng những nhà quản lý, hoạch định chính sách giáo dục, lãnh đạo và quản lý ở trường học, giáo viên và phụ huynh Việt Nam khi tiếp cận những chương sách của Tony Wagner sẽ kịp điều chỉnh lại “cơn say” của mình với các kì thi có tính cạnh tranh quốc tế, quốc gia, tỉnh, thành, các bài thi để sưu tập giải thưởng, chứng chỉ và kế tiếp là giảm bớt các bài thi định kỳ (summative assessment) chỉ nhằm mục tiêu xếp hạng học sinh. Thay vào đó, họ sẽ tăng cường các đánh giá quá trình (formative assessment) để cải thiện việc học và động lực học tập của học sinh.
Xem thêm : Khủng hoảng khi con tuổi "chíp hôi" đã đòi… bơm ngực, khoe thân
Khác với một số cuốn sách viết về giáo dục đang phát hành trên thị trường, ở cuốn sách này, Tony Wagner đặt ra các vấn đề có vẻ như bế tắc của giáo dục, nhưng cũng chỉ ra những “lối thoát” cho trường học, giáo viên và các nhà quản lý. Là một chuyên gia cố vấn, đồng hành cùng các trường học ở nước Mĩ trong việc giải quyết các vấn đề lạc hậu, xung đột, đang kìm hãm sự phát triển và huỷ hoại văn hoá, kỷ luật, suy giảm chất lượng giáo dục nhà trường, trong hơn 300 trang sách, kinh nghiệm thực tiễn phong phú của Tony đã tạo nên sức hấp dẫn cũng như giá trị cho chính công trình của ông.
Trước nhất, ông phân tích rất cụ thể bốn biến đổi trọng đại trong bốn lĩnh vực của xã hội hiện tại: Làm việc, học tập, năng lực công dân và động lực cho học tập. Các phân tích này không quá mới mẻ với nhiều người Việt Nam, nhưng kinh nghiệm đúc kết của Tony Wagner vẫn rất ý nghĩa. Bảng danh sách các kỹ năng cứng và kỹ năng mềm mà người lao động hiện nay cần để có một công việc được trả lương, những năng lực học sinh cần có khi kết thúc trung học, những con số thống kê về lương, trình độ, những thành tựu nghiên cứu trong tâm lý giáo dục được Tony nêu trong cuốn sách là một tham khảo tốt cho giáo viên và trường học. Chẳng hạn, ông gợi ý cụ thể những điều học sinh trung học có thể làm (dù nhấn mạnh không nên xem đây là chuẩn đầu ra đồng nhất cho toàn thể học sinh) phản ánh trên bốn nhóm năng lực: Năng lực cho công việc, năng lực để học tập trọn đời, năng lực công dân và năng lực bảo vệ sức khoẻ và phát triển cá nhân. Các trường học Việt Nam có thể tham khảo bảng này như một bảng kiểm (checklist) cho học sinh trung học của mình.
Tony Wagner cũng không ngần ngại chỉ ra vai trò cần được thay đổi của giáo viên và tầm quan trọng của thực học. Trong nền kinh tế tri thức, năng lực ghi nhớ không phải yếu tố quan trọng, mà sự thấu hiểu ý nghĩa của kiến thức, năng lực phân tích thông tin, phản biện và phát kiến mới tạo nên thành công bền vững của con người. Có thể rất nhiều người làm giáo dục cũng biết điều này nhưng đã phớt lờ như lời Tony Wagner nói. Vì giúp trẻ ghi nhớ thì dễ đạt được hơn là phát triển các em trở thành người có năng lực phân tích, phản biện và sáng tạo. Điểm mới của Tony trong cuốn sách là đã mạnh dạn đề xuất tính cần thiết của việc phát triển năng lực tham gia vào đời sống chính trị, vào các tổ chức dân sự trong học sinh. Thực chất giáo dục Việt Nam cũng coi trọng đặc điểm này khi nhấn mạnh phẩm chất yêu nước, trách nhiệm công dân trong mục tiêu giáo dục phổ thông. Tuy nhiên, trong khi trường học Việt Nam vẫn còn khuôn định việc phát triển các phẩm chất này trong các tiết học Ngữ văn, Giáo dục công dân, Lịch sử, Địa lý, Giáo dục quốc phòng thì thảo luận của Tony Wagner về việc phát triển năng lực và trách nhiệm công dân trong trường học lại rộng mở hơn. Tony cũng khẳng định, trường học phải là hình mẫu về môi trường văn minh, tôn trọng và tin tưởng nếu nó muốn theo đuổi những mục tiêu tích cực cho học sinh. Những ví dụ sinh động của Tony Wagner về điều “xấu xí” mà giáo viên đã phơi bày với học sinh có thể làm nhiều giáo viên thấy “mắc cỡ” khi nhìn lại.
Một điều thú vị cũng nên được xem như “duyên lành” của cuốn sách Cải cách các nhà trường- Bài học từ nước Mĩ với bạn đọc Việt Nam đó là đúng năm 2020, nước ta bắt đầu triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới, trong đó, tinh thần nổi bật là trao quyền tự chủ giáo dục cho địa phương, trường học và giáo viên. Nước Mĩ thực hành điều này từ sớm, thậm chí tham gia vào hoạch định giáo dục còn có cả phụ huynh và cộng đồng trường học. Trải dài trên nhiều nội dung, chúng ta dường như tri nhận rõ ràng quan điểm mở rộng quyền tự chủ chuyên môn của trường học mà Tony Wagner muốn truyền tải. Tony Wagner không giấu diếm rằng, bản thân nước Mĩ cũng trải qua những xung đột giữa số ít các nhà hoạch định chính sách với phụ huynh, giáo viên, công chúng và học sinh trong cách nhìn nhận về điều quan trọng nhất của giáo dục. Ông đưa dẫn bằng chứng cụ thể về mô hình thảo luận nhóm tập trung- một nỗ lực đối thoại trực tiếp, công khai, cởi mở giữa các lực lượng kể trên ở học khu Windsor và Chugach của Mĩ để đạt sự thống nhất về mục tiêu giáo dục. Từ đó, các lực lượng tham gia tích cực vào cải thiện môi trường học đường. Đây là một gợi ý cách làm xác đáng cho các nhà quản lý giáo dục Việt Nam trong giai đoạn tới, khi tiếp tục triển khai và cải thiện chương trình phổ thông mới. Hiện nay, ngành giáo dục, trường học và giáo viên đang phải tiếp nhận rất nhiều phàn nàn về chương trình phổ thông quá nặng, không nhiều ý nghĩa thực tiễn. Phải chăng, ngành giáo dục nên tạo ra những diễn đàn để tất cả các lực lượng liên quan có cơ hội đối thoại trực tiếp, thấu hiểu kỳ vọng của mỗi bên?
Câu chuyện “Trường làng Hiện đại” về hành trình làm giáo dục khác biệt của trường trung học Central Park East hay trường học ở học khu Chugach cũng là câu chuyện truyền nhiều cảm hứng và minh chứng rằng, giáo dục có thể thay đổi theo hướng “từ dưới lên” (bottom-up) thay vì luôn phụ thuộc vào các chỉ thị, hướng dẫn của cấp trên. 14 yếu tố trong bộ Hồ sơ học tập tốt nghiệp của học sinh Central Park East mang đến cho chúng ta nhiều ý tưởng rộng mở về ý nghĩa thực sự của trường học và những điều trường học cần phải dạy cho học sinh. Tony Wagner chứng minh qua chính thực tiễn ngôi trường này. Để công nhận việc tốt nghiệp của học sinh, không nhất thiết phải qua bài thi chuẩn hoá, mà thay vào đó, học sinh nên trình bày dự án, thuyết trình trước hội đồng, thể hiện năng lực vận dụng thực tiễn, thực hành. Một rào cản ở đây là trách nhiệm giải trình trước công chúng về độ tin cậy và độ giá trị của các đánh giá định tính, quy mô nhỏ của Central Park East và Chugach. Ở cả hai nơi này, họ đều tìm cách thu thập các thông tin bổ trợ để khẳng định chất lượng giáo dục của họ. Đọc câu chuyện này, các nhà quản lý trường học và giáo viên Việt Nam có lẽ sẽ tăng động lực trong việc nỗ lực đổi mới, cải cách trường học của mình.
Bằng trải nghiệm phong phú với nhiều mô hình trường học thành công theo những cách khác nhau, Tony Wagner đi đến đề xuất cải tiến trong đánh giá trường học và khẳng định có nhiều thước đo khác nhau cho “thành công” của một ngôi trường. Ông đã dành hẳn một chương sách để nói về “Trường tốt trông như thế nào?”. Trong số các thước đo đó, sự biến đổi của học sinh, lợi ích và quyền học tập bình đẳng của học sinh được xem là yếu tố quan trọng nhất. Học sinh hoàn toàn đóng vai trò là trung tâm trong trường học, mọi thay đổi đều xoay quanh học sinh. Sau đó, vai trò của giáo viên được đặc biệt coi trọng. Ông cũng chỉ ra những thành tựu mà các “Trường làng Hiện đại” của Mĩ đã làm được, thông qua nỗ lực của đội ngũ quản lý, giáo viên. Cách làm đa dạng của các trường được mô tả chi tiết để các nhà giáo dục, quản lý và giáo viên Việt Nam cùng học hỏi. Giữa hàng loạt phương thức đó, nỗ lực của các trường học Mĩ trong việc cải thiện động lực làm việc của giáo viên, thông qua mô hình phát triển chuyên môn cùng nhau, thảo luận, hợp tác theo nhóm là minh chứng mạnh mẽ cho tầm quan trọng của việc phát triển chuyên môn qua quá trình làm việc của giáo viên. Trong khi đó, ở Việt Nam, nhiều năm trước, việc bồi dưỡng chuyên môn bắt buộc được tiến hành đầy đủ theo chỉ đạo của cấp trên, trong các đợt tập trung toàn thành phố, toàn quận huyện nhưng không mang lại hiệu quả cao. Rất nhiều giáo viên xem việc có bằng đại học sư phạm là đủ. Các khóa tập huấn, bồi dưỡng chỉ mang tính chất điểm danh tức có mặt cho đủ, tránh bị kỷ luật nhưng giáo viên hầu như không học điều gì mới; khi quay lại trường học, họ vẫn áp dụng những nội dung, phương pháp giáo dục thường dùng trong suốt vài chục năm giảng dạy. Việc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông Việt Nam đòi hỏi giáo viên phải được đào tạo kỹ lưỡng và không ngừng học hỏi.
Xem thêm : Lộ trình các tuyến buýt kết nối 12 nhà ga đường sắt Cát Linh – Hà Đông
Những thảo luận về vai trò, cách thức các nhà lãnh đạo và quản lý trường học nên thực hiện để cải cách trường học khép lại cuốn sách một cách trọn vẹn. Phần chia sẻ cách thức ứng xử các nhà lãnh đạo và quản lý khi các nhà giáo dục phản kháng sự thay đổi là cực kỳ hữu ích cho các các Ban Giám hiệu trường học tại Việt Nam lúc này.
Một cách rất công bằng, cấu trúc của cuốn sách dường như không rõ ràng, chí ít là theo cách bố cục thông thường, dù cho có đầy đủ các tên chương, đề mục lớn. Những ý tưởng, lập luận, lý thuyết giáo dục và câu chuyện thực tiễn đan xen vào nhau, nhiều vấn đề thảo luận được nhắc lại qua các nội dung. Có lẽ, Tony Wagner có quá nhiều điều muốn chia sẻ về hành trình thay đổi của các trường học Mĩ. Mặt khác, các vấn đề của trường học thực sự nằm trong một tổng thể tương hỗ; khi giải quyết được vấn đề này thì vấn đề khác tự động cải thiện; ngược lại, khi vài vấn đề then chốt không được giải quyết thì cũng kéo theo mọi mặt của trường học chìm trong bế tắc. Bởi vậy, cuốn sách này của Tony Wagner nên được đọc thật chậm, đọc lại nhiều lần, suy ngẫm và liên hệ với thực tiễn để thấm thía và mỗi người tự tìm ra câu trả lời hoàn hảo cho câu hỏi: Ý nghĩa lớn lao nhất của trường học là gì?
Nguyễn Thị Thu Huyền
Nhà nghiên cứu giáo dục
Phó Hiệu trưởng Trường Quốc tế
Việt Nam – Phần Lan (VFIS)
Nguồn: https://anphuq2.edu.vn
Danh mục: Giáo Dục